วิจัยเปิดข้อมูล 'ประชากรเปราะบาง' ที่ถูกลืม แนะโอกาสพัฒนาหลักประกันสุขภาพ
Posted: 31 Jan 2017 03:02 AM PST (อ้างอิงจากอีเมล์ข่าว เวบไซท์ประชาไท)
วิจัยชี้ 'ประชากรเปราะบาง' คนไทยที่ถูกลืม พร้อมแนะโอกาสพั ฒนา หลักประกันสุขภาพถ้วนหน้าไทย 'ให้สิทธิ-ที่เข้าถึง-มีคุณภาพ- และเป็นธรรม'
31 ม.ค. 2560 รายงานข่าวจาก หน่วยสื่ อสารและขับเคลื่อนการใช้ความรู้ สถาบันวิจัยระบบสาธารณสุข (สวรส.) แจ้งว่า เมื่อวันที่ 30 ม.ค.ที่ผ่านมา ที่ ณ โรงแรมเซ็นทาราแกรนด์ เซ็นทรัลเวิลด์ กรุงเทพฯ สวรส. จัดประชุมย่อยคู่ขนานในหัวข้อ The last mile of UHC in Thailand, “Do we reach the vulnerable?” ในงานประชุมนานาชาติรางวัลสมเด็ จเจ้าฟ้ามหิดล ประจำปี 2560 เปิดเวทีนำเสนอประเด็นการพั ฒนาระบบสุขภาพเพื่อตอบสนองปั ญหาและความต้องการของประชากรกลุ่ มเปราะบางในประเทศไทย โดยเป็นเวทีนำเสนอข้อมูลสำคั ญจากงานวิจัย รูปธรรมการทำงานในพื้นที่ ตลอดจนมุมมองความคิดเห็นที่ได้ จากการเสวนาและการระดมความคิ ดเห็นจากนักวิชาการผู้เชี่ยวชาญ หน่วยงานผู้มีบทบาทสำคัญเกี่ ยวข้อง
ดร.นพ.สัมฤทธิ์ ศรีธำรงสวัสดิ์ นักวิจัย ภาควิชาเวชศาสตร์ชุมชน คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิ บดี ม.มหิดล
ดร.นพ.สัมฤทธิ์ ศรีธำรงสวัสดิ์ นักวิจัย ภาควิชาเวชศาสตร์ชุมชน คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิ บดี ม.มหิดล กล่าวว่า สวรส. ได้สนับสนุนทุนวิจัยโครงการ “ศึกษาแนวคิดและแนวทางปฏิบัติ เพื่อตอบสนองต่อความต้องการด้ านสุขภาพของประชากรกลุ่ มเปราะบางด้านสุขภาพในระดับพื้ นที่ของประเทศไทย” เพื่อถอดบทเรียนจากโครงการพั ฒนาสุขภาพในชุมชนเพื่ อตอบสนองความต้องการด้านสุ ขภาพของประชากรกลุ่ มเปราะบางในบริบทของประเทศไทย โดยการวิจัยเชิงคุณภาพศึ กษาระบบสุขภาพอำเภอ ใน 8 พื้นที่ ได้แก่ อ.อุ้มผาง จ.ตาก, อ.อุบลรัตน์ จ.ขอนแก่น, อ.ด่านซ้าย จ.เลย, อ.ครบุรี จ.นครราชสีมา, อ.กุฉินารายณ์ จ.กาฬสินธุ์, อ.ลำสนธิ จ.ลพบุรี, อ.กงหรา จ.พัทลุง และ อ.คลอง ขลุง จ.กำแพงเพชร
ข้อมูลจากรายงานการวิจัย ระบุว่า ประชากรกลุ่มเปราะบาง โดยทั่วไปหมายถึง กลุ่มประชากรที่มีความอ่อนแอมี ความสุ่มเสี่ยงสูงที่จะถูกชักจู ง ครอบงำ และคุกคามจากปัจจัยเสี่ยงด้านต่ างๆ เช่น วงจรชีวิต สุขภาพ สังคม เศรษฐกิจ สิ่งแวดล้อม และภัยพิบัติทางธรรมชาติต่างๆ ตลอดจนขาดศักยภาพในการจัดการกั บปัจจัยเสี่ยงที่เผชิญอยู่ และผลกระทบที่ตามมา ตัวอย่างกลุ่มประชากรเปราะบาง เช่น กลุ่มประชากรที่ด้ อยโอกาสทางเศรษฐกิจ ชาติพันธุ์ชนกลุ่มน้อย ผู้ไม่มีหลักประกันสุขภาพ เด็กในครัวเรือนยากจน ผู้สูงอายุ คนเร่ร่อนไร้บ้าน ผู้ติดเชื้อ HIV และผู้ที่มีภาวะเจ็บป่วยเรื้อรั งซึ่งรวมถึงการเจ็บป่วยทางจิต เมื่อพิจารณาจากมุ มมองมหภาคจะเห็นได้ว่าปัจจัยที่ ทำให้ประชากรกลุ่มนี้มีสุ ขภาพไม่ดีมักมีสาเหตุ มาจากการขาดโอกาสและการเข้าไม่ ถึงทรัพยากรเป็นสำคัญ ทั้งนี้การเข้าถึงทรั พยากรของประชากรแต่ละกลุ่มขึ้ นอยู่กับปัจจัย 3 ด้าน ได้แก่ 1) “สถานภาพทางสังคมของบุคคล” ได้แก่ อายุ เพศ เชื้อชาติชาติพันธุ์ 2) “ทุนสังคม” หรือการผูกพันกับเครือข่ายในสั งคม ได้แก่ โครงสร้างครอบครัว สถานภาพสมรส การมีเพื่อนหรือเครือข่ายต่างๆ และ 3) “ทุนมนุษย์” ได้แก่ การศึกษา การมีงานทำ รายได้ สภาพที่อยู่อาศัยและความปลอดภั ยของสิ่งแวดล้อม
“เนื่องจากช่องว่างทางสั งคมของประเทศไทยเริ่มถ่างกว้ างออกไปอย่างต่อเนื่อง จากการเติบโตทางด้านเศรษฐกิ จและสังคม จนถึงปัจจุบัน “ประชากรกลุ่มเปราะบาง” กลายเป็นแนวคิดที่มีความหมายไม่ เพียงในทางเศรษฐกิจและสังคม แต่ยังหมายรวมถึง การที่กลุ่มประชากรดังกล่าวเสี่ ยงต่อปัญหาสุขภาพมากกว่ าประชากรทั่วไปและมีโอกาสเข้าถึ งบริการสุขภาพที่จำกัด แม้ว่าประเทศไทยจะมีหลักประกั นสุขภาพถ้วนหน้าที่เป็ นความคาดหวังของการเข้าถึงบริ การสุขภาพของประชาชนคนไทยทั้ งประเทศ แต่ยังพบว่านโยบายดังกล่าวยังมี ช่องว่างของปัญหาทางสุขภาพสำหรั บประชากรกลุ่มเปราะบางที่ยังไม่ สามารถเข้าถึงสิ่งที่รัฐจัดให้ ภายใต้นโยบายดังกล่าว ประกอบกับความเข้าใจเรื่องนี้ที่ แตกต่างกันออกไป ทั้งการตีความคำจำกัดความ “ประชากรกลุ่มเปราะบาง” ทำให้มีการให้คุณค่าความสำคัญกั บกลุ่มเปราะบางที่เป็นกลุ่มเป้ าหมายของการพัฒนาแตกต่างกั นออกไป” ดร.นพ.สัมฤทธิ์ กล่าว
ผศ.ดร.นพ.บวรศม ลีระพันธ์ นักวิจัย ภาควิชาเวชศาสตร์ชุมชน คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิ บดี ม.มหิดล
ผศ.ดร.นพ.บวรศม ลีระพันธ์ นักวิจัย ภาควิชาเวชศาสตร์ชุมชน คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิ บดี ม.มหิดล กล่าวว่า จากการทบทวนวรรณกรรมต่ างประเทศและการสังเคราะห์ จากกรณีศึกษาในประเทศไทย ทีมวิจัยได้เสนอเกณฑ์พิ จารณาประชากรกลุ่มเปราะบางด้ านสุขภาพในบริบทของประเทศไทย ได้แก่ประชากรที่มีคุณสมบัติอย่ างน้อย 2 ใน 3 ข้อดังต่อไปนี้ 1) ประชากรชายขอบซึ่งอาจถูกตี ตราหรือถูกเลือกปฏิบัติจากสังคม หรือถูกกักกั้นออกจากสั งคมในทางใดทางหนึ่ง เช่น คนยากจน คนไร้รัฐ ชาติพันธุ์กลุ่มน้อย แรงงานข้ามชาติ เด็กกำพร้า คนข้ามเพศ เกย์ เลสเบี้ยน ผู้ได้รับการผ่าตัดแปลงเพศ ผู้ขายบริการทางเพศ ผู้ใช้ยาเสพติด ผู้เคยได้รับโทษจำคุกหรือพ้ นโทษแล้ว เป็นต้น กลุ่มนี้ถือว่าเป็นกลุ่มใหญ่ที่ ควรคิดต่อว่าในประเทศไทยจะจั ดระบบบริการที่เป็นธรรมให้ได้ อย่างไร 2) ประชากรซึ่งมีความต้องการทางด้ านสุขภาพแต่มีข้อจำกัดในการเข้ าถึงบริการด้านสุขภาพ เช่น ผู้ไม่มีหลักประกันสุขภาพ ประชากรซึ่งมีถิ่นที่อยู่อาศั ยในพื้นที่ห่างไกล เป็นต้น และ 3) ประชากรซึ่งมีความเสี่ยงต่ อการถูกทอดทิ้งหรือการถู กกระทำทารุณหากไม่ได้รั บการตอบสนองความต้องการด้านสุ ขภาพในระยะยาว เช่น ผู้สูงอายุ ผู้พิการทางกาย ผู้พิการทางจิตเวช ผู้ป่วยติดบ้าน ผู้ป่วยติดเตียง เป็นต้น กลุ่มนี้อาจจะดูไม่มีความเสี่ ยงเพราะเราเข้าใจว่ามี ระบบการบริการสุขภาพรองรับแล้ว แต่หากขาดการจัดการที่ดี ประชากรกลุ่มนี้อาจได้รับบริ การที่มีคุณภาพไม่เพียงพอที่ จะตอบสนองต่อความต้องการทางด้ านสุขภาพในระยะยาว
นพ.บวรศม กล่าวสรุปผลการศึกษา พร้อมชี้ข้อเสนอแนะเชิงนโยบายต่ อการพัฒนาระบบสุขภาพเพื่ อตอบสนองปัญหาและความต้ องการประชากรกลุ่ มเปราะบางในประเทศไทยว่า “แม้ประเทศไทยจะมีระบบหลักประกั นสุขภาพถ้วนหน้าในช่วง 10 ปีที่ผ่านมา เราได้มุ่งเน้นในเรื่องของการจั ดสิทธิให้มีความครอบคลุม แต่ประเด็นสำคัญ ณ ขณะนี้คือ เมื่อคนไทยมีสิทธิแล้ว พวกเขาสามารถเข้าถึงสิทธิที่รั ฐจัดให้ได้หรือไม่ และเมื่อเข้าถึงสิทธิได้แล้ว พวกเขาได้รับบริการที่มีคุ ณภาพและเป็นธรรมตอบสนองตรงต่ อความต้องการหรือปัญหาทางด้านสุ ขภาพที่แท้จริงของเขาเพียงใด ยกตัวอย่างเช่น คนที่อยู่ห่างไกลได้สิทธิและมี บัตร 30 บาทพกติดตัวตลอดเวลา แต่พวกเขาไม่สามารถเดินทางเข้ ามาใช้สิทธิในรพ.ที่อยู่ห่ างไกลจากภูมิลำเนา หรือแม้แต่มีสิทธิแต่ไม่มีผู้ ให้บริการสุขภาพอยู่ในพื้นที่ ไม่มีผู้เชี่ยวชาญหรือมีที มงานซึ่งมี ความสามารรถในการตอบสนองปัญหาสุ ขภาพดังกล่าวอย่างมีคุณภาพ หรือไม่มีระบบส่งต่อการดูแลที่ มีประสิทธิภาพเพียงพอ
ที่สำคัญพบว่า นโยบายส่วนกลางยังไม่มีความชั ดเจนว่าจะทำอย่างไรกับเรื่องนี้ ปัจจุบันเราพยายามลดความแตกต่ างของสิทธิด้านสุขภาพระหว่าง 3 กองทุนหลักภาครัฐ แต่ไม่ได้เน้นการพัฒนาระบบการดู แลประชากรกลุ่มเปราะบางซึ่ งแฝงอยู่ในผู้มีสิทธิของทั้ง 3 กองทุนดังกล่าว เราพูดถึงความเหลื่อมล้ำระหว่ างกองทุนแต่ยังไม่ได้พูดถึ งความเหลื่อมล้ำภายในแต่ละกองทุ น ซึ่งงานวิจัยชิ้นนี้ ช่วยให้เกิดความชัดเจนมากขึ้น โดยเสนอนิยามกลุ่มเปราะบางที่ชั ดเจนดังกล่าวเพื่ อการออกแบบระบบการทำงานและการจั ดสรรทรัพยากรที่เหมาะสม โดยให้การทำงานเรื่องนี้อยู่ บนฐานคิดเพื่อสร้างความเป็ นธรรมทางสุขภาพ ทั้งในด้านการเข้าถึงบริการสุ ขภาพที่เหมาะสมกับปัญหาสุ ขภาพของประชากรกลุ่มเปราะบาง และในด้านคุณภาพของบริการสุ ขภาพที่ได้รับ ซึ่งจำเป็นต้องมีระบบติ ดตามประเมินผลที่ชัดเจนและต่ อเนื่อง” นพ.บวรศม กล่าวสรุป
นพ.พีรพล สุทธิวิเศษศักดิ์ ผู้อำนวยการ สวรส.
นพ.พีรพล สุทธิวิเศษศักดิ์ ผู้อำนวยการ สวรส. กล่าวว่า ประเทศไทยประสบความสำเร็ จในการพัฒนานโยบายหลักประกันสุ ขภาพถ้วนหน้าในช่วงหลายทศวรรษที่ ผ่านมา แต่การดำเนินนโยบายดังกล่าวยั งมีการประยุกต์ใช้แนวคิ ดประชากรกลุ่มเปราะบางอย่างจำกั ด โดยยังขาดการสังเคราะห์ความรู้ ที่เป็นหลักฐานเชิงประจักษ์ จากผลการศึกษาวิจัยครั้งนี้ ทำให้เราได้แนวทางและข้อเสนอเชิ งนโยบายที่จะส่งต่อให้ผู้ กำหนดนโยบายนำไปใช้ประกอบการตั ดสินใจในการพัฒนานโยบายสุ ขภาพสำหรับประชากรกลุ่ มเปราะบางของประเทศไทยต่อไป โดย สวรส. เห็นว่า
1) “ประเทศไทยต้องมี นโยบายสาธารณะที่ชัดเจนสำหรั บประชากรกลุ่มเปราะบาง” โดยพิจารณาถึงความต้องการทางสุ ขภาพเพื่อการจัดระบบบริการที่ เหมาะสม โดยประเด็นสำคัญของเรื่องนี้ หากเราประยุกต์ใช้แนวคิดเรื่ องประชากรกลุ่มเปราะบางให้เป็ นโอกาสของการพัฒนานโยบายหลั กประกันสุขภาพถ้วนหน้า จะทำให้เกิดความสำเร็จและเป็ นความยั่งยืนมากขึ้น ด้วยเพราะเป็นการเชื่อมโยง “หลักประกันสุขภาพถ้วนหน้า” เข้ากับสิทธิการให้บริ การตามความจำเป็นของผู้คนได้อย่ างแท้จริง
2) “หน่วยงานที่เกี่ยวข้องต้ องการใช้เงื่อนไขการดู แลประชากรกลุ่มเปราะบาง เป็นประเด็นชี้วัดในการติดตามคุ ณภาพ ความเท่าเทียม การเข้าถึงบริการของระบบหลั กประกันสุขภาพของคนไทย” เพราะการวัดด้วยตัวชี้วัดที่ มองจากกลุ่มประชากรทั่วไปอาจยั งไม่เพียงพอ แต่หากสามารถวัดได้ว่ าประชากรกลุ่มเปราะบางได้รั บการดูแล และมีความเท่าเทียมในการเข้าถึ งบริการสุขภาพตามความต้องการได้ เพียงใด ก็จะเป็นตัวพิสูจน์ได้ว่ าระบบหลักประกันสุ ขภาพของประเทศไทยเป็นระบบที่มี คุณภาพจริง
และ 3) “นโยบายสุขภาพสำหรับประชากรกลุ่ มเปราะบางไม่สามารถใช้ แผนนโยบายแบบสำเร็จรูปได้ จำเป็นต้องมีรูปแบบที่ หลากหลายเพื่อให้เหมาะกับบริ บทที่แตกต่างกันของแต่ละพื้นที่ ” เพื่อตอบสนองความต้องการให้กั บกลุ่มประชากรที่แตกต่างกันได้
“ทั้งนี้ สวรส. พร้อมที่จะสนับสนุนงานวิจัยที่ ทำให้เกิดความชั ดเจนของนโยบายสาธารณะที่ จะตอบสนองต่อกลุ่ มประชากรเปราะบาง ในพื้นที่ต่างๆ เพื่อนำไปสู่การยกระดับการพั ฒนาระบบสุขภาพเพื่ อตอบสนองประชากรกลุ่ มเปราะบางของประเทศไทยอย่างเป็ นระบบ ทั่วถึงและเป็นธรรม รวมทั้งเป็นระบบที่มีประสิทธิ ภาพ และยั่งยืนตลอดไป” ผู้อำนวยการ สวรส. กล่าว
แสดงความคิดเห็น